مترجم سایت

چاپ نخست کتاب «جنگ نرم در همین نزدیکی» نوشته علی‌محمد اسماعیلی از سوی نشر ساقی منتشر و روانه بازار کتاب شد. این نوشتار بر آن است تا با نگاهی متفاوت نسبت به گذشته و نگرشی واقع‌گرایانه به تشریح مقوله جنگ نرم بپردازد.

این اثر بر آن است تا در حد توان، ابعاد جنگ نرم را با استفاده از نظرات و دیدگاه‌های مطرح شده درباره حوادث اخیر، مورد بررسی و بازشناسی قرار دهد و در پایان، راه‌کارهای مقابله با جنگ نرم را برای تدوین یک استراتژی همه‌جانبه تعریف کند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پایه‌گذاری جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه، قدرت‌های استکباری به رهبری آمریکا و معاونت انگلیس با تمامی توان از حداکثر پتانسیل‌های خود برای بازیابی قدرت از دست رفته خود در این خطه جغرافیایی استفاده کردند و بعد از به کارگیری روش‌های مختلف کودتا، حمله‌های نظامی، ترورهای کور و در نهایت تحریم‌های اقتصادی به این نتیجه رسیدند که به زانو درآوردن این ملت، جز از طریق روش‌های نرم و به ظاهر مسالمت‌آمیز امکان پذیر نخواهد بود، به همین منظور، هزاران کارشناس و تحلیل‌گر خبره در صدها سازمان و موسسه تحقیقاتی گرد هم آمدند و بر آن شدند تا به صورت تدریجی و طی برنامه زمان‌بندی شده فکر و روح این ملت را از وضعیت استکبارستیزی و مقاومت خارج کرده و روحیه سازش و تمکین در مقابل اربابان را جایگزین آن کنند.

به عقیده نویسنده، دشمنان در ابتدای این راه بودند که رهبر معظم انقلاب طی بیاناتی خطر تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و در نهایت، عبارت «ناتوی فرهنگی» را طی مقاطع مختلف مطرح کردند، ولی آن طور که باید و شاید گوش‌هایی که باید می‌شنیدند و به مقابله و روشنگری جدی برمی‌خاستند نشنیدند و دشمن آهسته و خزنده نزدیک و نزدیک‌تر شد تا جایی که پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری به یک‌باره و اندکی زودهنگام، چهره حقیقی خود را برای خوشه‌چینی از دسترنج خود به نمایش گذاشت و این جا بود که به وضوح تلفات و مجروحین جنگ نرم رونمایی شدند.

نتیجه این آزمایش و امتحان هم‌چون آب خنکی بود که روح و جان نیم‌خفته بسیاری از دلسوزان و همراهان انقلاب را بیدار و هوشیار کرد و آنها متوجه شدند در تمامی این سال‌ها که ما به زندگی روزمره خود مشغول بودیم، دشمن با تمامی توان و با استفاده از همه ظرفیت‌ها، مشغول برنامه‌ریزی و دسیسه‌چینی بوده و هزاران فیلم، صدها سریال و میلیون‌ها سایت اینترنتی محصول این تلاش‌ها بوده است که امروز روح و جان ما را در معرض تهدید نرم قرار داده است.

مفهوم‌شناسی جنگ نرم
در ضرورت این بحث همین نکته کافی است که هرکجا سخن از جنگ نرم به میان می‌آید، همه محققان و نویسندگان، بی‌درنگ به سراغ منابع و متونی می‌روند که نویسندگان آنها از طراحان و استراتژیست‌های جنگ نرم دشمن به شمار می‌روند و هنگامی که کسی از پیشینه جنگ نرم در تاریخ انبیای الهی(علیهم‌السلام) و مبارزه حق و باطل سخن می‌گوید، به منزله خروج از دایره علم و عقلانیت تلقی می‌شود. در حالی که همین موضوع به تنهایی شاهدی بر عمق پیش‌روی دشمن در عرصه‌های فکری و تحقیقاتی به شمار می‌رود.

ساده‌تر بگوییم، دشمن حتی خواسته خود را در این حوزه نیز بر ما تحمیل کرده است، یعنی اوست که حیطه مطالعاتی ما را در مورد جنگ نرم تعیین می‌کند و اوست که ما را وامی‌دارد هر روز از داشته‌های حقیقی و ارزشمند خود بیش‌تر فاصله بگیریم و در ورطه‌ای قدم برداریم که کوچک‌ترین خطری برای دشمن نداشته باشد.

این استنباط، دلیلی برای انکار و کوچک شمردن تحقیقات و فعالیت‌های علمی در آن سوی مرزها نیست، بلکه تنها هشداری است برای آن دسته از دوستانی که نگاه تمنی خود را به غرب دوخته‌اند و ناخودآگاه زمانی که به آیاتی از قرآن کریم استناد می‌شود، روی ترش می‌کنند و دانشجویان را به علمی بودن و دوری از تعصب فرا می‌خوانند.

این نوشتار بر آن است تا با نگاهی متفاوت نسبت به گذشته و نگرشی واقع‌گرایانه به مقوله جنگ نرم بپردازد. جنگ نرم از مقولاتی است که امروز به کرات در سخنرانی‌ها و از تریبون‌های مختلف به گوش می‌رسد، ولی از آن جایی که این واژه، اشتراکات و هم‌پوشانی به نسبت گسترده‌ای با واژه‌هایی دیگر نظیر عملیات روانی، جنگ سرد، قدرت نرم، دیپلماسی عمومی، تهدید نرم و جنگ نامتقاران دارد، ناگزیر به منظور روشن شدن جایگاه اصلی این واژه، تعریفی مختصر از عبارت‌های مطرح شده در این حوزه عرضه شدند.

عملیات روانی
عملیات روانی از واژه‌هایی است که در سال‌های اخیر در مجامع و محافل رسانه‌ای به کرات به جای جنگ نرم مورد استفاده قرار گرفته و این در حالی است که هدف جنگ یا عملیات روانی شکست و از پای درآوردن دشمن است. به عبارت دیگر، جنگ روانی استفاده طراحی شده از تبلیغات و سایر اقدامات در زمان جنگ یا وضعیت فوق‌العاده، به منظور تاثیرگذاری بر افکار، هیجانات، نگرش‌ها و رفتار دشمن است، به گونه‌ای که از تحقق اهداف و مقاصد ملی پشتیبانی شود.

جنگ سرد
پس از پایان جنگ دوم جهانی و برقراری آتش‌بس میان اردوگاه ایدئولوژیک شرق و غرب، جنگ دیگری میان این دو جبهه متخاصم ادامه یافت که جنگ سرد نام گرفت و در نهایت، رسانه‌ها به عنوان کارآمدترین ابزار برای منهدم کردن پایگاه ذهنی طرف مقابل، وارد عرصه جدیدی شدند.

اصطلاح جنگ سرد را ابتدا روزنامه‌نگاران آمریکایی به نام‌های اف. بی. سووپ و والتر لیپمن برای توصیف روابط میان ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی پس از جنگ دوم جهانی به کار بردند.

قدرت نرم
پروفسور حمید مولانا، استاد دانشگاه امریکن برای اولین بار در کتاب «اطلاعات و ارتباطات جهانی: مرزهای نو در روابط بین‌الملل» در سال 1986 میلادی به تعریف و تبیین واژه قدرت نرم پرداخت. مولانا قدرت را به دو بخش تقسیم کرد: قدرت ناملموس «نرم» که منابع آن؛ دین، ارزش‌ها، باورها، ایدئولوژی و دانش هستند و قدرت سخت یا ملموس که در مواردی چون منابع طبیعی، جمعیت، ثروت و ابزار نظامی و جنگی و غیره ریشه دارد. به اعتقاد مولانا، قدرت نرم زیربنای قدرت سخت بوده و ماهیت آن را مشخص می‌کند.

قدرت نرم از واژه‌های جدیدی است که توسط نظریه‌پردازان بسیاری از جمله ژوزف نای مورد استفاده قرار گرفته و به نوعی ناظر بر کلیه امکانات و توانمندی‌های بشری در حوزه سایبر و غیر سخت افزاری برای شکل‌دهی به ترجیحات دیگران است. این توانمندی‌ها به منظور تاثیر بر افکار و رفتار انسان‌ها از طریق اقناع بدون خونریزی است که می‌تواند شامل انواع رسانه‌های مکتوب و غیر مکتوب از رسانه‌های شنیداری و تصویری گرفته تا تسلط بر تکنیک‌های جنگ روانی باشد. قدرت نرم از موضوعاتی است که هم‌اکنون در دستورکار هزاران پژوهشگر و محقق نخبه در سراسر دنیا قرار دارد.

دیپلماسی عمومی
اصطلاح دیپلماسی عمومی، اولین بار در آمریکا توسط ادموند گولیون، رئیس مدرسه حقوق و دیپلماسی در دانشگاه تافت به کار گرفته شد و به تدریج جای خود را در ادبیات سیاسی معاصر باز کرد. در واقع، تعریفی که گولیون ارائه کرد بیش‌تر ناظر بر مجموعه ارتباطات معطوف به منافع ملی یک کشور از طریق ارتباط با مردم خارج از مرزهای جغرافیایی بود. با گذشت زمان، ابعاد این پدیده توسط محققین و صاحب‌نظران مورد توجه قرار گرفت، طوری که امروز صدها مقاله در این حوزه به رشته تحریر درآمده است که هرکدام زاویه‌ای از دیپلماسی عمومی را تشریح می‌کند. خلاصه این که دیپلماسی عمومی تلاش‌های یک دولت برای اطلاع‌رسانی، ایجاد درک متقابل و نیز تاثیر بر افکار عمومی ملت‌های دیگر است، بنابراین کلیه فعالیت‌هایی نظیر تبادلات علمی، دانشجویی، فرهنگی، ورزشی، به کارگیری رسانه‌های رادیویی، تلویزیونی، اینترنتی، خدمت‌رسانی و در نهایت، انتشارات از جمله روش‌ها و راهبردهای دیپلماسی عمومی محسوب می‌شود.

تهدید نرم
پیش از ارائه تعریفی از واژه تهدید نرم به این نکته اشاره می‌کنیم که ماهیت تهدید، فرایندی ذهنی و اعتباری است. به عبارت دیگر، آن چه در یک محیط و یک کشور تهدید محسوب می‌شود، چه بسا در کشوری دیگر از اهمیت چندانی برخوردار نباشد یا در رتبه پایین‌تری از تهدید قرار گیرد، ولی آن چه در بحث جنگ نرم شایان ذکر است؛ توجه به رویکرد نرم‌افزاری تهدید است.

اگرچه در کتب و مقالات مربوط به علوم استراتژیک، تعاریف گوناگونی برای تهدید ارائه شده است، ولی به نظر می‌رسد «فقدان شرایط امن و نبود امنیت» ساده‌ترین تعریف برای واژه تهدید باشد.

با این مقدمه، اجمالا اشاره می‌کنیم تهدید نرم، مجموعه اقداماتی است که باعث دگرگونی هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی شود.

«تهدید نرم» نوعی سلطه در ابعاد سه‌گانه حکومت، اقتصاد و فرهنگ است که از طریق استحاله الگوهای رفتاری در این حوزه‌ها ایجاد شده و نمادها و الگوهای نظام سلطه جایگزین آنها می‌شود. با این نگرش، تمامی تحولاتی که موجب شود اهداف و ارزش‌های حیاتی یک نظام سیاسی به خطر افتد یا باعث ایجاد تغییر و دگرگونی اساسی در عوامل تعیین کننده هویت ملی و دینی یک کشور شود «تهدید نرم» به شمار می‌آید.

در تهدید نرم، بدون منازعه و لشکرکشی فیزیکی، کشور مهاجم اراده خود را بر یک ملت تحمیل و آن را در ابعاد گوناگون یا روش‌های نرم‌افرازی اجرا می‌کند.

جنگ نرم
جنگ نرم اگر چه قدمتی برابر با تاریخ بشری دارد، ولی در سال‌های اخیر به کرات توسط متفکرین و سیاست‌مداران مورد استفاده قرار گرفته است و از آن جایی که این نوشته در پی ورود به لایه‌های درونی این مبحث و بررسی ابعاد گوناگون آن است، به گوشه‌ای از تعاریفی که برای این واژه بیان شده است، اشاره می‌کند.

کتاب حاضر در شش فصل سامان یافته است. کلیات، ویژگی‌های جنگ نرم، عرصه‌های جنگ نرم، ابزارهای جنگ نرم، تاکتیک‌ها در عرصه جنگ نرم و راهبردهای مقابله با جنگ نرم، عناوین ششگانه فصول این اثرند.

چاپ نخست کتاب «جنگ نرم در همین نزدیکی» در شمارگان 2200 نسخه، 208 صفحه و بهای 37000 ریال راهی بازار نشر شد.